Αποκλειστική συνέντευξη στο ygeiasimera.gr παραχώρησε η ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια Μάρω Μπέλλου*, συζητώντας μαζί μας για τα κυριότερα θέματα που αφορούν σήμερα το κλάδο ψυχολογίας. Ποια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση ακολουθεί; Τι συμβαίνει με την κατάθλιψη, και ποια η συνεισφορά των social media;
Ygeia Simera Team | 18/11/19 - 16.05
Ποια είναι η ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που ακολουθείτε και τι αποτελέσματα θεωρείτε πως έχει;
Η προσέγγισή μου είναι πλουραλιστική ως προς τις θεωρητικές της καταβολές και ατομοκεντρική ως προς την κλινική πρακτική. Η πανεπιστημιακή και κλινική εκπαίδευσή μου, μου επιτρέπει να αξιοποιώ συνδυαστικά τρεις πολύ σημαντικές προσεγγίσεις: την Συστημική Ψυχοθεραπεία, τη Λακανική Ψυχανάλυση και την Φιλοσοφία.
Από την Συστημική προσέγγιση κρατάω κυρίως την ιδέα ότι η κατανόηση ενός συμπτώματος δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί αν το αποσπάσουμε από τις συνθήκες ζωής και το σύνολο των σχέσεων του ανθρώπου που υποφέρει από αυτό το σύμπτωμα. Το μέρος φωτίζεται πάντα καλύτερα αν συσχετισθεί με το όλο μέσα στο οποίο υπάρχει και λειτουργεί. Το σύμπτωμα είναι πάντα ένας κρίκος σε μία αλυσίδα αλληλεξαρτώμενων γεγονότων.
Από την Λακανική Ψυχανάλυση κρατάω κυρίως την ιδέα ότι η αναζήτηση της θεραπείας συμβαίνει πάντα την στιγμή που οδηγείται σε αδιέξοδο ο συνήθης τρόπος με τον οποίο κάποιος αντλεί ικανοποίηση στη ζωή του. Εδώ, ο ρόλος του αναλυτή είναι να προσφέρει στον αναλυόμενο τη δυνατότητα μίας νέας προσέγγισης στα πράγματα, ενός νέου τρόπου να ικανοποιείται όχι αρνούμενος, αλλά βγάζοντάς τα πέρα με το ιδιαίτερο σύμπτωμά του. Ακριβέστερα, ο ρόλος του αναλυτή είναι να αποσαφηνίσει και να κινητοποιήσει την επιθυμία του αναλυόμενου, αφού η «επιθυμία είναι φάρμακο για το άγχος».
Από τη Φιλοσοφία κρατάω κυρίως την ιδέα ότι η ανθρώπινη ευτυχία δεν είναι μία ουτοπία, ούτε είναι συνώνυμη του αυτοπεριορισμού και της εγκράτειας. Ευτυχία δεν είναι η παραίτησή μου από αυτό που είμαι, η υιοθέτηση μιας φύσης που δεν έχω ούτε θα αποκτήσω ποτέ, αλλά η αξιοποίηση και η έκφραση στον μέγιστο δυνατό βαθμό αυτού που είμαι και αυτού που μπορώ πράγματι να γίνω.
Οι προηγούμενες προσεγγίσεις λοιπόν μου επιτρέπουν να εξατομικεύω κάθε φορά την αναλυτική μου μέθοδο, θέτοντας στο επίκεντρό της την ανεξάλειπτη ιδιαιτερότητα του αναλυόμενου, του οποίου η προσωπική ιστορία είναι αδύνατον να εξηγηθεί με αναφορά μόνο σε καθολικούς νόμους της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Άλλωστε ο ρόλος της ψυχοθεραπείας είναι να αναδείξει την εξαίρεση που αποτελεί ο κάθε αναλυόμενος, να την κατανοήσει και να χτίσει την ευτυχία του όχι εναντίον της αλλά πάνω σε αυτήν.
Η κατάθλιψη αποτελεί ένα από τα φαινόμενα της εποχής μας. Πώς θεωρείτε ότι προκαλείται, και ποιες είναι ορισμένες συμβουλές που θα δίνατε;
Σήμερα η κατάθλιψη είναι μία ασθένεια της μόδας, μάλιστα εμφανίζεται σχεδόν ως η πληγή του αιώνα. Η «ανάδειξή» της προκύπτει από έναν συνδυασμό συγκυριών: αφενός βρισκόμαστε σε έναν πολιτισμό που καθορίζεται κυρίως από τον Λόγο της επιστήμης, η οποία με την ευρηματικότητα που την χαρακτηρίζει παράγει και το λεγόμενο «χάπι της ευτυχίας» και αφετέρου, με την παγκοσμιοποίηση η ζωή έχει μετατραπεί σε μία αδιάκοπη κούρσα ιλιγγιώδους ταχύτητας.
Εδώ που τα λέμε, πώς να μην λυγίσει κανείς μπροστά στη δυσφορία που του επιφυλάσσει ο σύγχρονος πολιτισμός; Η υπερκόπωση του ανταγωνισμού, η ακόρεστη δίψα της μαζικής κατανάλωσης, ο ατομικισμός που έχει αναχθεί σε υπέρτατη αξία, η υποβάθμιση των κοινωνικών δεσμών, η τυραννία της αρχής της απόλαυσης που επιβάλλει την «ευτυχία παντού και πάντα», η γενικευμένη απώλεια του νοήματος, το ατέρμονο κυνήγι του χρόνου, η υπερπληθώρα των ready made αντικειμένων που φέρνουν τελικά την πλήξη είναι ορισμένα μόνο από τα σημεία των καιρών που οδηγούν τις «ευαίσθητες ψυχές» στο να καταθλίβονται. Έτσι, κάθε ανεπάρκεια σε σχέση με την υποχρέωση να είναι κανείς ευτυχισμένος, αφού «σημασία έχει πάνω από όλα να περνάμε καλά», θα ονομάζεται εφεξής «κατάθλιψη» που χρήζει ιατρικής και ψυχολογικής παρέμβασης.
Τι επομένως μπορεί να λειτουργήσει ως αντίδοτο στην κατάθλιψη; Αναμφίβολα, τα αισθήματα πληρότητας και χαράς που μόνο η επιθυμία που συνοδεύει την αγάπη προκαλεί. Μπροστά στην αγάπη υποχωρούν τα αισθήματα λύπης, απογοήτευσης και κενότητας που χαρακτηρίζουν την καταθλιπτική θέση. Η έξοδος από μια τέτοια καταθλιπτική θέση, η εκ νέου ανάδυση στην επιφάνεια της χαράς και της ορμητικής επιθυμίας για ζωή δεν είναι όμως, πάντα, κάτι που το άτομο θα μπορούσε να επιτύχει από μόνο του ή έστω με τη σύμπραξη του αγαπημένου προσώπου: χρειάζεται σε αρκετές περιπτώσεις η συνδρομή ενός ψυχολόγου, ο οποίος, ενεργοποιώντας την κατάλληλη θεραπευτική διαδικασία, θα καταφέρει να επανασυνδέσει το άτομο με το ζωντανό είναι της επιθυμίας του, αποσπώντας το σταδιακά από το μηδέν της κατάθλιψης που το βασανίζει.
Θεωρείτε πως η υπερβολική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και του διαδικτύου ενισχύει την εσωστρέφεια των ανθρώπων, οδηγώντας τους περισσότερο προς τη μεριά της μοναξιάς;
Στο βιβλίο μου «Ο γκατζετ-Eros: ο έρωτας στα χρόνια της τεχνολογίας» (εκδόσεις Ι.Σιδέρης) πραγματεύτηκα ακριβώς αυτό το θέμα δίνοντας έμφαση στον τρόπο με τον οποίο η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μεταβάλλει την ίδια την εμπειρία των ερωτικών σχέσεων. Προσπάθησα να δείξω ότι, ενώ στον έρωτα του πραγματικού κόσμου η έλξη προηγείται της γνώσης του άλλου, στο διαδίκτυο η γνώση, ή για την ακρίβεια μία ορισμένη γνώση χωρίς ακόμη δυνατότητα επαλήθευσης, έρχεται πριν από την έλξη ή τουλάχιστον τη συνάντηση των σωμάτων.
Υπάρχει κάτι καινούργιο εδώ. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ο ιδιωτικός μου εαυτός έχει μετατραπεί πλέον σε μία δημόσια περφόμανς . Η κατασκευή του προφίλ μου γίνεται με καθαρά ναρκισσιστικά κριτήρια και το προσαρμόζω ανάλογα με το ποιος θέλω να είμαι ώστε να αρέσω σε έναν πιθανόν άλλον. Αρκεί να επιλέξω την πιο ελκυστική μου φωτογραφία και το αντίστοιχο κείμενο που θα την συνοδεύει. Ο εαυτός μου δεν είναι πυρηνικός, δεν εμφανίζεται ως όλον αλλά είναι κατακερματισμένος σε εικόνες και γραπτά, ρευστός και μεταβαλλόμενος κατά το δοκούν. Κι όλα αυτά γιατί βρίσκομαι σε ελεύθερο ανταγωνισμό με άλλους που διαθέτουν επίσης τον εαυτό τους σαν αγαθό σε δημόσια θέα.
Βλέπουμε λοιπόν πώς λειτουργεί εδώ το διαδίκτυο: προσφέροντάς μας τα μέσα μίας ατομικής υπερπροβολής που στόχο έχει, «δικτυώνοντάς μας», να μας απαλλάξει από τη μοναξιά, οδηγεί εντέλει σε μία αναδίπλωση στον εαυτό μας. Το προφίλ μου δεν σχετίζεται στην πραγματικότητα με τον άλλον, δεν επικοινωνεί ειλικρινά μαζί του, δεν διαλέγεται με την ουσιαστική σημασία της λέξης, αλλά επιζητά απλώς την πρόσκαιρη ικανοποίηση μιας τυφλής αναγνώρισης, ενός like(!) από όπου κι αν αυτό προέρχεται. Με τον τρόπο αυτό ο διαδικτυακός εαυτός μου δεν υφίσταται απλώς τη μοναξιά όπως συνέβαινε παλιότερα με τους μοναχικούς ανθρώπους, αλλά αντίθετα την παράγει ο ίδιος, καθώς τη μεγαλύτερη ικανοποίηση την αντλεί όχι όταν συνδιαλέγεται επί ίσοις όροις με τους άλλους αλλά όταν είναι μόνος του με τα likes του.
Υπάρχει μεγάλη μερίδα ανθρώπων που αρνούνται να επισκεφτούν ψυχολόγο ενώ πάσχουν από κατάθλιψη, καθώς θεωρούν πως είναι κάτι για το οποίο πρέπει να ντρέπονται. Τι θα τους προτείνατε;
Ας ξεκινήσουμε ξεκαθαρίζοντας κάτι: η κατάθλιψη δεν είναι ντροπή! Είναι απεναντίας, για τους λόγους που εξηγήσαμε και παραπάνω, μία από τις πιο συνήθεις ασθένειες της εποχής μας και, όπως κάθε άλλη ασθένεια, πρέπει να αντιμετωπίζεται με τη συμβολή ενός ειδικού. Επειδή όμως η φύση της κατάθλιψης και οι κίνδυνοι που εμπερικλείει για το άτομο δεν είναι ευρέως γνωστά, πολλοί θεωρούν ότι μπορούν να την αντιμετωπίσουν μόνοι τους ή έστω με τη βοήθεια του στενού τους περιβάλλοντος αποφεύγοντας έτσι, ίσως και από ένα αίσθημα ντροπής για αυτό που τους συμβαίνει, να απευθυνθούν σε έναν ψυχολόγο.
Στις περιπτώσεις της κατάθλιψης όμως, η στήριξη του περιβάλλοντος, όσο μεγάλη και ειλικρινής κι αν είναι, συχνά δεν είναι αρκετή. Οι φίλοι και η οικογένεια μπορούν ίσως να απαλύνουν τα συμπτώματα μίας επείγουσας κατάστασης, δεν είναι όμως διόλου βέβαιο ότι ξέρουν πώς να βγάλουν το άτομο από τις παγίδες στις οποίες έχει πέσει ή έχει δημιουργήσει στον εαυτό του. Ο ψυχολόγος αντίθετα έχει εκείνη ακριβώς τη γνώση που απαιτείται για μία οριστική έξοδο από τον φαύλο κύκλο στον οποίο έχει περιέλθει. Η ψυχοθεραπεία δεν έχει ρόλο παρηγορητικό, αλλά ανασυγκροτητικό. Η προσέγγισή της είναι πιο αποτελεσματική από τη φιλική προσέγγιση, γιατί είναι ακριβώς πιο ριζική και παρεμβαίνει σε ένα εντελώς διαφορετικό επίπεδο.
Μεγάλη μερίδα κόσμου που αντιμετωπίζει τη κατάθλιψη, οδηγείται πολύ γρήγορα στη λύση της φαρμακευτικής αγωγής. Ποια είναι η γνώμη σας επί του θέματος.
Αν και δεν πρέπει να αποκλείεται, η φαρμακευτική αντιμετώπιση της κατάθλιψης δεν είναι πανάκεια. Αντιμετωπίζει εν μέρει τα συμπτώματα χωρίς όμως να τα εξαλείφει ποτέ οριστικά, αφού δεν παρεμβαίνει στο επίπεδο των αιτίων που τα προκαλούν. Σε αντίθεση με μία αμιγώς φαρμακευτική προσέγγιση, η προσέγγιση του ψυχολόγου είναι ταυτόχρονα βαθύτερη και συνολικότερη. Μέσω της διαδικασίας της ψυχοθεραπείας, το άτομο ενεργοποιεί την ενδοσκόπηση και αποκτά με τον τρόπο αυτό μία γνώση που μπορεί να του είναι χρήσιμη σε όλο του τον βίο. Δεν είναι πλέον απλά και μόνο ο παθητικός λήπτης μίας φαρμακευτικής αγωγής, αλλά καθίσταται ενεργητικός συμβάλλοντας ο ίδιος στις αλλαγές που επιθυμεί να δει να συντελούνται στη ζωή του.
* Η Μάρω Μπέλλου γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Είναι πτυχιούχος του Τμήματος Ψυχολογίας του Πάντειου Πανεπιστημίου και κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στην Ιατρική Ψυχολογία με αντικείμενο την «Αντιμετώπιση του πόνου», από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Έχει εργαστεί ως επιστημονικός συνεργάτης στη Νευρολογική Κλινική του Γ.Ν.Α. «Γ. Γεννηματάς» και σήμερα εργάζεται ως ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια. Έχει εξειδικευθεί στη Συστημική Ψυχοθεραπεία στο Α.Κ.Μ.Α. Έχει εμβαθύνει στην Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία με διατριβή, η οποία δημοσιεύθηκε στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό “Society for Existential Analysis”. Τα τελευταία χρόνια δραστηριοποιείται στο πεδίο της Λακανικής Ψυχανάλυσης συμμετέχοντας στις εργασίες του Κέντρου Ψυχαναλυτικών Ερευνών της Αθήνας. Κείμενά της έχουν δημοσιευθεί στο Lacanian Review. Το βιβλίο της με τίτλο «Ο γκατζετ-Eros: ο έρωτας στα χρόνια της τεχνολογίας» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ι.Σιδέρης (β’ έκδοση, 2019).
Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφτείτε την ηλεκτρονική της ιστοσελίδα : www.marobellou.gr/el/